درد ساق پا که به سندرم فشار تیبیال داخلی هم شناخته می‌شود می‌تواند دردناک باشد و برنامه‌های تمرینی را مختل کند. تخمین زده می‌شود که ۱۰٫۷ درصد از مردان دونده و ۱۶٫۸ درصد از زنان دونده به درد ساق پا مبتلا می‌شوند. با اینکه در ورزشکاران احتمال ابتلا به درد ساق پا بسیار بالا است اما حتی افرادی که پیاده‌روی می‌کنند نیز ممکن است به این درد دچار شوند؛ به خصوص اگر سرعت و مسیر خود را افزایش دهند. با وجود این که این درد بسیار شایع است و بسیاری از عوامل به وجود آورنده درد ساق پا مستند شده است اما مکانیزمهای ایجادکننده این درد هنوز ناشناخته است. در این مقاله ما نگاهی به دلایل، تشخیص و درمان ضعف رفتن ساق پا خواهیم انداخت.
حقایقی در مورد درد ساق پا
در اینجا به برخی نکات کلیدی در مورد درد ساق پا اشاره می‌کنیم.
- درد ساق پا در قسمت جلویی پایین ساق پا کشیده می‌شود؛ به خصوص در هنگام ورزش یا بعد از آن
- فرایندهای تشخیصی درد ساق پا شامل عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس برای رد احتمال وجود عوارض دیگر می‌باشد.
- بهترین روش درمانی برای درد ساق پا متوقف کردن فعالیت‌هایی است که این درد را تشدید می‌کنند.
- استفاده از کفش‌های مناسب ورزشی برای پیشگیری از درد ساق پا بسیار ضروری است.
- افرادی که تناسب اندام کمتری دارند یا دخانیات استعمال می‌کنند بیش از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
درد ساق پا چیست؟
- درد ساق پا یکی از آسیب‌های شایع بین ورزشکاران است.
- درد ساق پا در استخوان ساق پا ایجاد می‌شود و به سمت قسمت پایینی جلوی ساق پا (استخوان تیبیا) کشیده می‌شود.
- درد ساق پا در افرادی که در فعالیت‌های پربرخورد در ناحیه پا شرکت می‌کنند بیشتر اتفاق می‌افتد.
افراد مبتلا به این درد معمولاً در بین کارکنان ارتش، رقصنده‌ها و دوندگان دیده می‌شوند. درد ساق پا اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که روند معمول تمرینی تغییر کرده و استخوان‌ها، تاندون‌ها و بافت‌های عضلانی بیش از حد مورد استفاده قرار گیرند.
برخی از ورزشکاران تلاش می‌کنند که با وجود درد به دویدن ادامه دهند اما با وجود درد در ساق پا ممکن است بافت‌های زیرین پا دچار آسیب شوند. در صورت امکان، یک استراحت دو هفته‌ای و دور شدن از برخی فعالیت‌هایی که باعث آسیب‌دیدگی شده‌اند توصیه می‌شود.
علل ایجادکننده درد در ساق پا
ریشه‌های عصبی و آناتومی درد ساق پا هنوز شناخته نشده است اما می‌تواند شامل موارد متعدد و متنوعی باشد. علت ایجاد درد تقریباً روشن است. انجام فعالیت‌های مکرر که باعث وارد آمدن فشار بر ساق پا و بافت‌های همبند (که ماهیچه‌ها را به عضلات وصل کرده‌اند) باعث ایجاد درد ساق پا می‌شود. این فرضیه وجود دارد که فشارهای ناشی از تورم بافت‌های همبند که روی استخوان تیبیا را پوشانده (به آن پریوزیئوم هم گفته می‌شود) باعث ایجاد درد در ساق پا می‌شود. به این عارضه التهاب پریوزتیت هم گفته می‌شود.
بسیاری از کارشناسان معتقدند که طیفی از آسیب‌دیدگی تیبیال ممکن است باعث ایجاد درد ساق پا شود که برخی از آنها عبارتند از:
- تاندینوپاتی: بیماری مربوط به تاندون‌ها
- بازسازی پریوستیال: رشد و بازسازی استخوان
- اختلال عملکردی عضلات: برخی عضلات مانند خلفی تیبیالیس (داخل مچ پا)، قدامی تیبیالیس (در امتداد پا و انگشت بزرگ پا) و سولئوس (ساق پایینی) درگیر درد ساق پا می‌شوند.
- مچ پا با پرونیشن زیاد (آور پرونیشن) یکی از مهم‌ترین علل ابتلا به درد ساق پا است. پرونیشن زیاد مچ پا وقتی اتفاق می‌افتد که مچ پا به طور پیوسته رو به پایین و به سمت مرکز بدن حرکت می‌کند.
علائم
علائم درد ساق پا عبارتند از:
- درد و حساسیت در استخوان تیبیا
- تورم در قسمت پایین ساق پا
در ابتدا با متوقف کردن ورزش درد کاهش می‌یابد اما اگر بیماری بدتر شد ممکن است درد ثابت شود.
عوامل افزایش دهنده احتمال ابتلا به درد ساق پا
همان طور که ذکر شد، افرادی که در فعالیت‌های پربرخورد در ناحیه پا شرکت می‌کنند در معرض درد ساق پا قرار می‌گیرند. عوامل دیگر که احتمال ابتلا به درد ساق پا را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- استعمال دخانیات و عدم تناسب عمومی بدن
- افزایش ناگهانی و شدید تمرینات ورزشی
- ورزش‌هایی که در سطوح سخت انجام می‌شوند و شروع ناگهانی شدید دارند مانند بسکتبال
- فعالیت در زمین‌های ناهموار یا دامنه کوه
- عدم تعادل قبلی در ماهیچه‌ها مانند ضعف در ماهیچه‌های اصلی
- استفاده از کفش‌های نامناسب بدون کفی کافی
- ضعف مچ پا
- گرفتگی تاندون آشیل یا گرفتگی ماهیچه‌های ساق پا
- کف پای صاف، پرونیشن یا قوس زیاد کف پا
تشخیص
پزشکان معمولاً با شنیدن سوابق بیماری فرد و انجام معاینات فیزیکی متوجه درد می‌شوند. عکس‌برداری به وسیله اشعه ایکس برای رد احتمال وجود مشکلات دیگر که علائم مشابه درد ساق پا دارند نیز انجام می‌شود.
درمان
درمان درد ساق پا سه مؤلفه دارد: کاهش درد و تورم، شناسایی عوامل احتمالی به وجود آورنده درد و بازگرداندن عضلات به وضعیت مناسب با بازگشت تدریجی به آمادگی کامل. فرایند بازتوانی کامل ممکن است از ۳ تا ۱۲ هفته طول بکشد.
- PRICE: اولین مرحله درمانی برای بهبود درد ساق پا شامل حفاظت (Protection)، استراحت (Rest)، استفاده از یخ (Ice)، کمپرس (Compression) و بالا نگه داشتن پا (Elevation) است. استفاده از سرمادرمانی و پیچیدن نوار فشارنده روی ساق پا برای ۱۰ دقیقه در هر ساعت در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول پس از آسیب‌دیدگی و کاهش دفعات تکرار تا ۳ الی ۴ مرتبه در روز تا زمان بهبود علائم می‌تواند به کار برده شود.
- نوارپیچی: در بیشتر بیماران، نوارپیچی ساق دردناک پا می‌تواند به کاهش علائم کمک کند. روش ساده نوارپیچی، از عضلات قسمت پایین ساق محافظت کرده و آنها را به سمت بالای استخوان ساق پا می‌کشد، با این حرکت نیروی کششی از قسمت دردناک برداشته شده و بافت نرم (عضلات، تاندون و…) استراحت می‌کند.
- کفی و کفش: استفاده از کفی‌های جذب کننده ضربه در کفش‌ها می‌تواند به کاهش ضربه و شوک بر قسمت پایینی ساق پا کمک کند؛ به خصوص اگر شما با کفش‌هایی که تخت سخت دارند روی سطوح سخت می‌دوید یا راه می‌روید. در صورت امکان تا زمانی که علائم شما بهبود یابند به جای استفاده از کفش‌های کار ساخته شده با چرم سخت از کفش‌های تمرینی نرم‌تر استفاده کنید.
- دارو: پزشک ممکن است داروهای ضدالتهابی مانند ایبوپروفن را برای کاهش درد و تورم تجویز کند.
- تمرینات ورزشی: به محض این که توانستید فعالیت‌های روزانه را بدون درد انجام دهید می‌توانید تمرینات انعطافی و تقویتی را آغاز کنید. تمرینات کششی ماهیچه‌های ساق پا را می‌توانید به آرامی و در زمانی که درد به شما اجازه انجام حرکات کششی را داد شروع کنید. هر کشش را به مدت ۳۰ ثانیه انجام دهید و حداقل سه مرتبه در روز این حرکات را تکرار کنید.
- ماساژ: پس از سه روز اول می‌توان از ماساژدرمانی در ناحیه عضلات ساق پا و عضلات عمیق ساق پا استفاده کرد.
- لیزردرمانی: لیزردرمانی روشی بسیار مؤثر برای کاهش درد و تورم در عضلات بزرگ و تاندون‌های کوچک‌تر است. پس از کاهش تورم، درد در محل آسیب‌دیده کاهش می‌یابد و محل آسیب‌دیده به درمان‌های دیگر بهتر واکنش نشان می‌دهد.
- مگنت‌تراپی: مگنت‌تراپی برای افرادی که دچار آسیب‌دیدگی‌های نقطه‌ای مانند درد ساق پا شده‌اند مفید است. مگنت‌تراپی با افزایش گردش خون روند بهبودی را تسریع می‌کند.
- تزریق پی آر پی: در موارد نادر انجام عمل جراحی برای برداشتن بافت اطراف تاندون ضروری است. روش جایگزین جدیدتر برای انجام این کار، تزریق پی آر پی (PRP) است. تزریق پی آر پی می‌تواند درد را با تحریک بافت برای بهبودی خودش التیام بخشد. این کار با تزریق خون خود فرد انجام می‌شود.
پیشگیری
- کاهش ضربه: ورزش‌هایی که در آنها برخورد کمتری وجود دارد مانند پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری را مورد ملاحظه قرار دهید.
- از کفش مناسب استفاده کنید: استفاده از کفش مناسب برای انجام کارها بسیار مهم است. کفش‌های دوندگان باید پس از هر ۳۰۰ تا ۵۰۰ مایل عوض شود.
- از کفی‌های طبی (ارتز) استفاده کنید: این کفی‌ها می‌تواند مفید باشد؛ به خصوص برای افرادی که کف پای آنها صاف است.
- ناحیه آسیب‌دیده را تقویت کنید: سعی کنید عضلات قسمت پایینی ساق پا را تقویت نمایید. به آرامی نوک انگشت شست پا را بلند کرده و دوباره با حالت اولیه بازگردانید، این حرکت را ۱۰ مرتبه انجام دهید.
-
دکتر پورقاسمیان متخصص طب فیزیکی اصفهان
