دو نوع درد قاعدگى وجود دارد که عبارتند از: قاعدگى دردناک اولیه و ثانویه.
تشخیص این دو از هم اهمیت دارد زیرا درمان آنها کاملاً متفاوت است.
قاعدگى دردناک اولیه شایع‌تر است و اکثر زنان گاهى به درجاتى از آن دچار مى‌شوند. این نوع معمولاً ظرف ۳ سال اول شروع قاعدگى آغاز مى‌شود و هر ماه ۱ تا ۲ روز طول مى‌کشد. این دردهاى انقباضى با افزایش سن و زایمان کاهش مى‌یابند، ولى مى‌توانند تا یائسگى ادامه یابند.
قاعدگى دردناک ثانویه دردى است که در اثر سایر بیمارى‌هاى لگن مثل عفونت‌هاى لگنی، فیبروئید رحم، یا آندومتریوز ایجاد مى‌شود. این نوع معمولاً دیرتر ظاهر مى‌شود، با گذشت زمان شدت مى‌یابد، اغلب با آمیزش جنسى دردناک همراه است و با بهبودى عارضهٔ لگنى درمان مى‌شود.
قاعدگى دردناک اولیه در اثر تولید طبیعى پروستاگلاندین‌ها (مواد شیمیائى‌اى که توسط آندومتر، لایهٔ مخاطى پوشش‌دهندهٔ سطح داخلى رحم -م، تولید مى‌شوند و هنگام تخریب و ریزش آن انتهاى دورهٔ قاعدگى آزاد مى‌گردند) ایجاد مى‌شود. پروستاگلاندین‌ها باعث مى‌شوند که رحم شدیدتر منقبض گردد. در برخى موارد این انقباضات حتى مى‌تواند جریان خون رحم را قطع کند و به‌طور موقت عضلات رحم را از اکسیژن محروم سازد و به این ترتیب باعث بروز درد شود.
این درد معمولاً به شکل درد انقباضى قسمت تحتانى شکم و لگن احساس مى‌شود. گاهى این درد ممکن است به‌صورت کمر درد مداوم و خفیف با یا بدون انتشار به پاها ظاهر شود. این درد معمولاً هم‌زمان یا درست قبل از قاعدگى ایجاد مى‌شود، ظرف ۲۴ ساعت به اوج خود و ۱ تا ۳ روز طول مى‌کشد. سردرد، یبوست، تهوع، استفراغ، اسهال، و تکرر ادرار نیز ممکن است با این دردهاى انقباضى همراه باشند.
درمان
درمانى که اکثر زنان آن را مؤثر یافته‌اند، داروئى است که از تولید پروستاگلاندین‌ها جلوگیرى مى‌کند، یعنى یکى از داروهاى ضدالتهاب غیراستروئیدى مثل ایبوپروفن (Nuprin ،Advil ،Mortin). ناپروکسن (Naprosyn)، و مفنامیک اسید (Ponstel)، داروهاى تجویزى‌اى هستند که مصرف آنها براى دردهاى انقباضى قاعدگى تائید شده است. میزان مصرف توصیه شدهٔ ایبوپروفن ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلى‌گرم هر ۴ تا ۶ ساعت است. شما باید این داروها را حدود یک روز قبل از زمان احتمالى بروز دردهاى انقباضى شروع کنید تا به‌طور کلى از ایجاد درد پیشگیرى نمائید.
آسپیرین (درمان رایج و قدیمى دردهاى انقباضى که بدون نسخه در دسترس است) نیز پروستاگلاندین‌ها را مهار مى‌کند، ولى به‌نظر مى‌رسد که تأثیر آن از ایبوپروفن کمتر است. داروهاى بدن نسخه دیگرى که در درمان دردهاى انقباضى به‌کار مى‌روند عبارتند از:
میدول (MIdol)، و پامپرین (Pamprin) که هر دو حاوى مخلوطى از یک مسکن، یک داروى مُدر خفیف و یک آنتى‌هیستامین هستند. در صورتى‌که داروهاى ضد التهاب غیراستروئیدى مؤثر نبودند این داروها ارزش امتحان کردن را دارند.
نشانگان قبل از قاعدگى
نشانگان قبل از قاعدگى بسیار شایع است. دانشکدهٔ بیمارى‌هاى زنان و زایمان آمریکا برآورد کرده است ۲۰ تا ۴۰ درصد کلیهٔ زنان از برخى علائم نشانگان قبل از قاعدگى رنج مى‌برند. این نشانگان به‌صورت �علائم دوره‌اى و راجعه که به‌قدرى شدید است که در روش زندگى و کار تأثیر مى‌گذارد� تعریف مى‌شود. نشانگان قبل از قاعدگى عارضه‌اى مربوط به دورهٔ قاعدگى است که در ۷ تا ۱۰ روز آخر این دوره (مرحله جسم زرد) بروز مى‌کند. تخمدان در طى این مرحله جسم زرد را به‌وجود مى‌آورد.
شدت این عارضه از علائم آزاردهنده تا علائم کاملاً ناتوان‌کننده متغیر است و به‌نظر مى‌رسد که به نوسانات تولید استروژن و پروژسترون در دورهٔ قاعدگى بستگى دارد. این علائم را مى‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
۱. دردناک بودن پستان، تورم، اضافه شدن وزن، و نفخ.
۲. تغییرات روحى مثل افسردگی، فراموشکاری، گریه کردن، بى‌خوابى و گیجى.
۳. سردرد، تمایل زیاد به غذا (به‌ویژه شیرینی)، افزایش اشتها، خستگی، سرگیجه.
۴. اضطراب، تنش‌هاى عصبی، تغییرات خُلقی، و تحریک‌پذیرى.
فهرست علائم ترس‌آور است و متأسفانه ممکن است با گذشت زمان تغییر کند و یا بدتر شود. ولى تقریباً هیچ خانمى دچار تمامى این علائم نمى‌شود.
درمان
هیچ روش درمانى‌اى وجود ندارد که در همهٔ زنان مؤثر باشد و اغلب درمانى که زمانى به‌خوبى مؤثر بوده است در زمان دیگر مؤثر نیست. متداول‌ترین داروى تجویز شده یک داروى مُدِر (مثل هیدروکلروتیازید، ۵۰ تا ۱۰۰ میلى‌گرم در روز) است که براى جلوگیرى از احتباس آب در اثر استروژن‌هاى خودى مصرف مى‌شود. کاهش مصرف نمک و افزایش مصرف آب (زیرا آب خود یک مُدِر است) اقدامات ساده‌اى هستند که ممکن است مؤثر باشند.
تغییرات مفید رژیم غذائى عبارتند از: افزایش مصرف پروتئین و کاهش مصرف قندها و کربوهیدرات‌ها. ویتامین B۶ به‌صورت مکمل ممکن است مفید باشد. استراحت و ورزش مکفى به کاهش تنش‌هاى عصبى کمک مى‌کند. براى ثبت زمان شروع و طول مدت علائم خود و اقداماتى که تسکین‌دهنده به‌نظر مى‌رسند، دفتر یادداشتى تهیه کنید. این کار به پزشک کمک مى‌کند تا درمان ویژه‌اى را براساس نوع و شدت علائم شما، در نظر بگیرد.
اگر اقدامات محافظه کارانهٔ اضافى مؤثر نبود، تجویز هورمون‌ها ممکن است ضرورى باشد. این درمان‌ها ممکن است شامل شیاف‌هاى پروژسترون، پروژسترون تزریقی، یا قرص‌هاى پیشگیرى از حاملگی، باشد. بررسى‌هاى اخیر نشان داده است که داروى نالوکسون ممکن است در اکثر موارد به‌طور مؤثرى علائم نشانگان قبل از قاعدگى را کاهش دهد. داروهاى دیگرى که ممکن است مؤثر باشند، عبارتند از: آلپرازولام (xanax)، و فلوئوکستین (Prozac)، در مورد امکان مفید بودن این داروها براى شما، از پزشک نظرخواهى کنید.
داروهاى پیشگیرى از حاملگى خوراکى نیز در تسکین دردهاى انقباضى مقاوم به درمان‌هاى دیگر، مؤثر هستند. قرص‌هاى پیشگیرى از حاملگى تغییرات هورمونى دورهٔ قاعدگى را مختل مى‌کنند و باعث ایجاد آندومتر نازکتر و کاهش تولید پروستاگلاندین‌ها مى‌شوند. ورزش‌هاى پرتحرک نیز ممکن است فوایدى داشته باشند، زیرا ورزش باعث افزایش میزان بتا اندورفین (ماده شیمیائى‌اى در مغز که باعث تسکین درد مى‌شود) مى‌گردد.
